Krowie na granicy: Tytuł | Kalejdoskop kulturalny regionu łódzkiego

Krowie na granicy: Tytuł

FELIETON. Oprócz uczonych nad tytułami oczywiście łamią sobie głowy także autorzy i tłumacze, ale w dzisiejszym świecie, niestety, również pracownicy wydawniczych działów PR. Pisze Maciej Świerkocki w cyklu "Krowie na granicy"
Tytuł książki jest jej forpocztą, pierwszym elementem tekstu, z którym zapoznaje się czytelnik, najkrótszym streszczeniem, metafikcyjnym filtrem treści, czasami rozstrzygającym nawet o tym, czy zdecydujemy się rzecz kupić, przeczytać albo do niej wracać. Liczba prac naukowych, poświęconych tytułowi i jego metaliterackim funkcjom, to dzisiaj już potężna biblioteka.

Oprócz uczonych nad tytułami oczywiście łamią sobie głowy także autorzy i tłumacze, ale w dzisiejszym świecie, niestety, również pracownicy wydawniczych działów PR. Niestety, albowiem z ich punktu widzenia tytuł ma być przede wszystkim atrakcyjny, i to mniej literacko, a więcej komercyjnie, czyli powinien zapewnić książce jak najwyższą sprzedaż. Głównie z tego powodu propozycje piarowców często bywają co najmniej kuriozalne. Wszyscy znamy je chociażby z kina (tu nieomal eponimiczny przykład to najpewniej Wirujący seks), ale i z półek księgarskich. Jeżeli zatem pochylamy się nad takim czy innym zastanawiającym tłumaczeniem tytułu obcojęzycznej książki, to poczekajmy chwilę zarówno z myciem, jak i z suszeniem głowy tłumaczowi, bo w przekład tytułu wydawca lubi ingerować najczęściej, i nawet zdarza się, chociaż to karygodne, że go tłumaczowi po prostu narzuca.

Na szczęście w większości przypadków tłumacz ma przynajmniej wpływ na ostateczny kształt tytułu albo dostaje w tej kwestii po prostu wolną rękę. Mimo wszystko i tak to właśnie tytuł jest tym fragmentem przekładu, z którego tłumacz najczęściej musi się tłumaczyć — i niekiedy przynajmniej na pierwszy rzut oka właściwie trudno jest się temu dziwić.

Przyjrzyjmy się, dajmy na to, jednej z powieści Cormaca McCarthy’ego, W ciemność. Zrecenzował ją życzliwie między innymi Marcin Sendecki, który pochwalił przekład, przy okazji zadał jednak pytanie, dlaczego Outer Dark (tytuł oryginału) to po polsku W ciemność, skoro (dosłownie rzecz biorąc) chodzi o „ciemność zewnętrzną”. Otóż nie doszło tu do nadużycia ze strony tłumacza; tytuł jest cytatem biblijnym, który w polskim tłumaczeniu występuje właśnie jako „w ciemność”.

Dość podobnie wygląda kwestia tytułu innej powieści McCarthy’ego, Sodoma i Gomora (ang. Cities of the Plain). Pracując nad tą książką, od razu zasygnalizowałem wydawcy, że polski tytuł będzie się pozornie różnił od angielskiego, i tym razem mamy bowiem do czynienia z aluzją/cytatem z Biblii. Oryginalne „miasta na równinie”, które jak by się wydawało, wystarczy jednym ruchem przenieść na okładkę polskiego wydania, to jednak w polskich przekładach Biblii raczej „Sodoma i Gomora” (mimo że biblijnych „miast na równinie” było więcej). Mało tego, „transfer” przekładowy działa w tej instancji w obie strony, albowiem angielskie tłumaczenie czwartego tomu W poszukiwaniu straconego czasu Prousta, czyli w oryginale francuskim Sodome et Gomorrhe (Sodoma i Gomora w tłumaczeniu Boya), to zgodnie z angielskim zwyczajem językowo-kulturowym właśnie Cities of the Plain.

Tytuły lubią zatem płatać figle. Tłumacząc na nowo Orkan na Jamajce (ang. A High Wind in Jamaica) Richarda Hughesa myślałem o zmianie tytułu, gdyż na jamajskiej szerokości geograficznej orkany nie występują. Przy starym tytule zostałem po namyśle, w imię tradycji i przyzwyczajeń czytelniczych. Pytanemu o nowe tłumaczenie Ulissesa zdarzało mi się jednak odpowiadać, że dumam nad zmianą tytułu, bo kiedy tłumacz mówi coś takiego, nigdy nie wiadomo, czy żartuje.

Maciej Świerkocki

Nasz serwis internetowy używa plików cookies w celach określonych w Polityce prywatności. Korzystanie z serwisu bez zmiany ustawień przeglądarki dotyczących cookies oznacza, że zostaną one zapisane i przechowywane w pamięci urządzenia za pośrednictwem którego korzystasz z Internetu i będą używane przez nasz serwis w celach określonych powyżej. Jeżeli nie chcesz żeby pliki cookies były zapisywane w pamięci i używane przez nasz serwis, zmień ustawienia swojej przeglądarki.

Akceptuję powyższe