Zbigniew Rybczyński – filmowiec eksperymentator, artysta wizjoner, jedyny polski laureat Oscara za film – opowiada o swoim wielkim marzeniu: idei rzeczywistości wirtualnej, tworzeniu ruchomego obrazu, składającego się z dowolnych elementów. Nad realizacją tego marzenia pracuje od czasów studiów w Szkole Filmowej w Łodzi. Zbudował w Nowym Jorku swoje „studio Idealne”. Rok temu rozpoczęło działalność stworzone przez niego we Wrocławiu Centrum Technologii Audiowizualnych. Podobno nie ma drugiego takiego na świecie. Jednak Rybczyński czuje się artystą nierozumianym. – Nikt nie chce mnie słuchać – narzeka. Może dlatego, że jego „badania” pochłaniają miliony dolarów, a efekty na razie niepewne i mało spektakularne. Może dlatego, że bezkompromisowy artysta nigdy nie znajdzie wspólnego języka z urzędnikami i politykami, którzy dzielą publiczne pieniądze. Skutek jest taki, że został przez nich oskarżony o nadużycia finansowe, a rozwój jego wrocławskiego studia stanął pod znakiem zapytania. Mimo tych przeciwności z pasją opowiadał o swojej wizji studentom Szkoły Filmowej w Łodzi.

Zbigniew Rybczyński:
Jesteśmy u progu nowej epoki tzw. rzeczywistości wirtualnej. Mówi się o tym od wielu lat, ale naprawdę nie mamy jeszcze takiej technologii. Podstawową sprawą będzie obraz. Konstruowanie obrazu wciąż jest bardzo trudną sprawą. To skandal, że nakręcenie dwugodzinnego filmu takiego jak „Avatar” kosztuje drożej niż zbudowanie wieżowca. Coś tu się nie zgadza. Od wielu lat pracuję nad tym, by można było konstruować obraz z warstw. To jest to samo, co od dawna robi się z dźwiękiem, czyli nagrywanie wielościeżkowe. Utwór, jaki słyszymy na płycie, najczęściej składa się z połączonych równolegle wielu śladów (poszczególne instrumenty, śpiew, efekty dźwiękowe), warstw dźwiękowych, które razem tworzą całość. Można, słysząc nagranie, jednocześnie nagrywać kolejną warstwę. Natura dźwięku jest prosta – wystarczy synchronicznie odtwarzać poszczególne warstwy. Z obrazem jest dużo trudniej.



W Stanach – to był 1984, 1985 rok – zacząłem robić klipy muzyczne, bo wydawało mi się, że to jest ciekawe, że coś zaczyna się wyraźnie zmieniać w technikach wideo. Zobaczyłem studia telewizyjne i produkowane tam fantastyczne obrazy. Powstała wtedy stacja MTV, pojawiły się urządzenia komputerowe do realizacji obrazu. Były pieniądze na krótkie formy audiowizualne i możliwość natychmiastowej dystrybucji w telewizji. Zobaczyłem, że muzycy to ciekawi ludzie – walczą o coś, nie trzymają się schematów. A najważniejsze, że to wszystko przeznaczone jest dla młodej publiczności. Spodziewałem się, że to, co się dzieje, zmieni i muzykę, i film, czyli ruchomy obraz. Nadszedł czas, kiedy jedno narzędzie robi i muzykę, i film – to komputer. Zdałem sobie sprawę, że w technice wideo (inaczej niż w filmie na taśmie światłoczułej) można sterować obrazem, każdą jego klatką.


Pomyślałem, że trzeba całkowicie zmienić perspektywę patrzenia, zmienić swój aksjomat. Wzorem był tu dla mnie Kopernik. Nie filmować obracającego się przedmiotu tylko samemu obracać się wokół niego. W „Tangu” nie mogłem się ruszyć. To był statyczny obraz. A przecież to, co przeżywamy w rzeczywistości, nasz mentalny obraz, to jest ciągły ruch w przestrzeni. Każdy dzień jest jakąś wędrówką, której wcale nie kończymy w czasie snu. Ruch jest rzeczą podstawową w obrazie. Studiowałem różne formy ruchu, budowałem rozmaite konstrukcje, które umożliwiłyby mi powtórzenie idealnie tego samego ruchu dla realizacji kolejnej warstwy filmu. W 1986 roku poznałem technologię high definition, czyli obraz elektroniczny w jakości filmu na taśmie światłoczułej. Pierwszy test z wykorzystaniem high definition to był klip do „Imagine” Johna Lennona.

Zacząłem pracować z blue screen – to była dla mnie jedyna metoda połączenia warstw. Robiłem w Luwrze film, siedzę w sali romantyków francuskich i myślę: cholera, co ja mam tu nakręcić. Ustawiłem jazdę w kształcie elipsy na całą salę. Nakręciłem ujęcia na wszystkie strony. Przyjechałem do swojego studia w Nowym Jorku. Wymyśliłem scenę obrotową – z jej ruchem zsynchronizowałem ruch kamery na wprost. Rezultat był taki, jakbym okrążył z kamerą tę scenę. To było pierwsze ujęcie mojego filmu „Orkiestra”. Myślę sobie: wow! Mimo że patrzę kamerą w jednym kierunku na obrazie wykonałem jazdę 360 stopni. No tak, ale poza tymi prostymi ruchami żadnych innych nie mógłbym idealnie powtórzyć. Zacząłem się interesować urządzeniami typu motion control, które George Lucas wprowadził w swoim pierwszym filmie „Star Wars”. Kamery poruszają się dzięki silnikom, a tymi silnikami sterują programy komputerowe. Ich koszt idzie w miliony dolarów.

Wszystkie filmy, które dotąd w życiu zrobiłem, nazywam testami albo eksperymentami. Bo ja jeszcze swojego filmu nie zrealizowałem. Moim celem nadal jest nakręcenie własnego filmu i chociaż praca nad narzędziami, nad rozwiązywaniem rozmaitych problemów technologicznych zajęła mi kilkadziesiąt lat, nie widzę w tym nic złego. Dlaczego miałbym trzepać co roku film za filmem?…

Notował: Bogdan Sobieszek